اهمیت فرانچایز در اقتصاد آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی با جمعیتی حدود 60 میلیون نفر و 350 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی و زیر ساخت های توسعه یافته و تنوع تولیدات در صنایع، معادن و کشاورزی، در معادلات سیاسی و اقتصادی جهان بعنوان پیشرفته‌ترین و صنعتی‌ترین اقتصاد قاره آفریقا، جزء اقتصادهای بزرگ و یک بازار نوظهور محسوب می گردد. این کشور عضو گروه 20G بعنوان 20 اقتصاد برتر جهان و همچنین عضو گروه اقتصادهای نوظهور بریکس (BRICS) شامل کشورهای برزیل، هند، روسیه، چین و آفریقای جنوبی می باشد و به عنوان یک هاب تجاری و مرکز صادرات مجدد و دروازه ورود به بخش بزرگی از بازارهای آفریقا، دارای اقتصادی بسیار رقابتی است.
اهمیت فرانچایز در دنیا:
امروزه با توجه به گسترش فعالیت کسب و کارها، شرکت ها به دنبال آن هستند تا از روش های متنوع و مختلف جهت افزایش سهم خود در بازار استفاده کنند. یکی از این روش ها فرانچایز
می باشد. با توجه به تاثیر فرانچایز بر توسعه کسب و کارها و نقش آن در ایحاد اشتغال، ارزش افزوده، رونق کسب و کار، کاهش هزینه های تبلیغات و برند سازی، کاهش ریسک سرمایه گذاری، بهبود کیفیت ارائه خدمات، استاندارد سازی فرایندها و رضایت مصرف کنندگان، شاهد تاثیر گذاری بیشتر این نوع کسب و کارها در سطح بازار و فضای اقتصادی کشورها هستیم. اهمیت این نوع کسب و کارها و تاثیرات گسترده آنها بر سایر بخشهای بالا دستی و پایین دستی اقتصادی به اندازه ای است که امروزه از آن تحت عنوان صنعت فرانچایز نام برده می شود.
فرانچایز در آفریقای جنوبی:
در آفریقای جنوبی فرانچایز جزء کسب و کارهای موفق و با رشد بالا محسوب می شود که در سالهای گذشته رشد آن از متوسط رشد سایر بخش های اقتصادی بالاتر بوده است و یک صنعت استانداد سازی شده و حرفه ای تلقی می شود. بر اساس آمارهای منتشره از سوی (Franchise Association Of South Africa) انجمن فرانچایز آفریقای جنوبی، تعداد 845 فرانچایز دهنده و 40 هزار فرانچایز گیرنده در آفریقای جنوبی وجود دارد و کسب و کارهای فرانچایزی مجموعا 343 هزار اشتغال در این کشور ایجاد نموده است. بر اساس آمارهای مذکور گردش مالی این صنعت در سال 2018 حدود 721 میلیارد رند معادل 50 میلیارد دلار بوده و سهم 15.7 درصدی در تولید ناخالص داخلی این کشور داشته که از این مقدار 25 درصد آن مربوط به بخش فست فود و رستوران بوده و پس از آن آموزش، خودرو و قطعات، سلامت و ورزش و بخش خرده فروشی در رتبه های بعدی قرار دارند. نکته حائز اهمیت این است که بر اساس ارزیابی (World Franchise Council) شورای جهانی فرانچایز از نظر سهم صنعت فرانچایز در تولید ناخالص داخلی، آفریقای جنوبی در رتبه دوم دنیا بعد از فرانسه، قرار دارد و کشورهای استرالیا، نیوزیلند و هلند در رتبه های بعدی قرار دارند که نشان دهنده اهمیت کسب و کارهای فرانچایزی از یک طرف و نقش مهم آن در اقتصاد آفریقای جنوبی از طرف دیگر می باشد.
جایگاه آفریقای جنوبی از نظر سهم فرانچایز در تولید ناخالص داخلی
شایان ذکر است بر اساس یک مطالعه انجام شده توسط انجمن فرانچایز آفریقای جنوبی از هر 8 کسب و کار فرانچایزی در آفریقای جنوبی، یکی از آنها بین المللی و بقیه داخلی بوده اند که حاکی از فرهنگ سازی، بومی سازی و توسعه اینگونه کسب و کارها در بازار آفریقای حنوبی
می باشد. همچنین از هر 5 کسب و کار فعال در این حوزه 2 تا از آنها بیش از 10 سال در این بخش فعال بوده اند که نشان دهنده سودآوری و ثبات کسب و کارها در این بخش می باشد. از طرف دیگر 79 درصد افرادی که در این کسب و کارها فعالیت دارند بیش از یک کسب و کار فرانچایزی داشته اند و اکثریت آنها با برند مشابه بوده است و در مجموع این مطالعه نشان داده که 90 درصد افرادی که در این بخش فعالند از کسب و کار خود رضایت دارند.
سیاست آفریقای جنوبی در رابطه با فرانچایز:
از سال 1994 به بعد کشور آفریقای جنوبی با اجرای سیاستهای کلان اقتصادی و اصلاحات تجاری، نظام اقتصادی کهنه خود از جمله سیاست جایگزینی واردات، تعرفه های بالا، دخالت زیاد دولت در امور اقتصادی، پرداخت یارانه و اقدامات ضد رقابتی را کنار گذاشته و در جهتی حرکت می کند که نقش خود را در امور اقتصادی و تصدی گری کاهش دهد. لذا سیاست حمایت از سرمایه گذاری بخش خصوصی را با انواع مشوقها در پیش گرفته است. از جمله این مشوقها، حذف یا کاهش عوارض واردات، حذف عوارض باز دارنده برای سرمایه گذاران و سهامداران غیر ساکن، حذف محدودیتهای انتقال ارز، رفتار مشابه با سرمایه گذاران داخلی و خارجی، پرداخت تسهیلات به سرمایه گذاران خارجی، توسعه زیرساختها و حمایت از توسعه صنایع کوچک و متوسط را می توان برشمرد.
با توجه به اینکه اقتصاد آفریقای جنوبی مبتنی بر تعهد به اقتصاد بازار آزاد، خصوصی سازی، و بازار باز بوده و در تعامل با اقتصادهای جهانی فضای رقابتی بر آن حاکم می باشد، سیاست آفریقای جنوبی استفاده از تجربیات فرانچایز بین المللی در بازار این کشور، بمنظور فرهنگ سازی، بومی سازی و ترویج و توسعه اینگونه کسب و کارها و استفاده از مزایای آن در بازار داخلی و بین المللی می باشد و در همین راستا هیچگونه محدودیتی برای فعالیت برند های
بین المللی در این حوزه وجود ندارد و با توجه به اینکه کسب و کارهای فرانچایزی دارای مزیت بوده، سرمایه گذاری در این حوزه ها مناسب و مورد توجه بسياري از شركتهای بین المللی مي باشد. البته آفریقای جنوبی بمنظور حمایت از تولید داخلی و افزایش اشتغال فرانچایزهای بین المللی را ملزم به تامین مواد اولیه و خدمات مورد نیاز خود از بازار آفریقای جنوبی نموده است.
در نتیجه امروزه شاهد هستیم برخی از برندهای فرانچایزی بومی سازی شده در بازار آفریقای جنوبی مانند ناندوز (Nando’s) که در سال 1987 در ژوهانسبورگ به ثبت رسیده، هم اکنون بیش از 1000 شعبه در 35 کشور دنیا دارد و این برندها نه تنها در بازار این کشور و کشورهای همسایه و منطقه جنوب آفریقا رشد کرده اند، بلکه بعضی از آنها در کشورهای حاشیه خلیج فارس و حتی بعضی از کشورهای اروپایی نیز حضور موفقی دارند.
با توجه به اینکه کسب و کارهای فرانچایزی در ایران نوپا بوده و بدلیل برخی چالشها و موانع سیاسی و اقتصادی بین المللی و منطقه ای و بعضا قوانین دست و پا گیر داخلی و از همه مهمتر نبود زیرساخت حقوقی و قانونی در این حوزه نتوانسته اند همپای سایر کشورها رشد کنند و با عنایت به تجربه موفق سایر کشورها در این حوزه و نقش اینگونه کسب و کارها در آینده بازار و مزایای مختلف بر شمرده شده، به نظر می رسد می بایست با استفاده از تجربه موفق سایر کشورها تلاش شود ضمن فرهنگ سازی و بومی سازی و معرفی و ترویج اینگونه کسب و کارها، زیرساخت های حقوقی و قانونی لازم نیز برای توسعه فعالیت اینگونه کسب و کارها فراهم گردد.
دکتر سید مهرداد سیادت نسب
کارشناس مسائل اقتصادی